Baharın gelmesiyle birlikte Hıdırellez'i hangimiz heyecanla beklemiyoruz ki? Orta Asya, Anadolu ve Ortadoğu’da kutlanan, Hızır Peygamberler ile İlyas Peygamber’in bir araya geldiklerine inanılan Hıdırellez’de her sene farklı etkinliklerle kutlama gerçekleştirilir. Bu özel günde şenlikler yapılır, eğlenceler düzenlenir, dilekler tutulur, ateş yakılarak üzerinden atlanır. Türkiye ve Makedonya’nın ortak çalışması sonrasında 2017 yılında “UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri” ne kaydı yapılan Hıdırellez, gelenekleri ve çarpıcı hikayesi ile de öne çıkar. Peki Hıdırellez nedir, Hıdırellez’de neler yapılır ve nasıl kutlanır? İşte bu özel gün hakkında tüm merak edilen soruların yanıtları sizin için geliyor!

Hıdırellez Nedir?

Hızır veya Hızır ve İlyas kavramlarının etrafında dini bir muhtevaya bürünmüş olan halk bayramına Hıdırellez denir. Hızır ve İlyas adlarının halk ağzında şekil almış hali olan Hıdırellez’in kökü oldukça eski zamanlara dayanır. Farklı zamanlarda ve farklı isimlerde kutlansa da Hıdırellez motiflerine pek çok yerde rastlamak mümkün. Hıdırellez’in kökeni hakkında geçmişte farklı fikirler ortaya atılmıştır. Bunlardan bazıları bu inancın İslamiyet öncesi Orta Asya Türk inançlarına ait olduğu, bazıları ise Anadolu ile Mezopotamya kültürlerine ait olduğu yönündedir. Oysa Hıdırellez bayramını tek bir kültüre mal etmemek gerekir. İlk çağlardan beri Mezopotamya, Anadolu, Yunanistan, İran ve tüm Doğu Akdeniz ülkelerinde bahar aylarının gelişi ile ilgili çeşitli tanrılar adına tören ve ayinlerin düzenlendiği görülür.

Hıdırellez Ne Zaman Kutlanır?

Hızır Peygamber ile İlyas Peygamber’in yeryüzünde buluştuğu gün olarak bilinen Hıdırellez, Miladi takvime göre 6 Mayıs tarihinde kutlanır. Ancak eski zamanlarda kullanılan Rumi takvime göre 23 Nisan tarihinde kutlamalara başlanır. 6 Mayıs’tan başlayıp 4 Kasım’a kadar olan süre zarfı “Hızır Günleri” adı ile yaz mevsimini, 8 Kasım ile 5 Mayıs arasında geçen süre ise “Kasım Günleri” adıyla kış mevsimini oluşturur. Dünyanın farklı yerlerinde Altı Mayıs, Aya Yorgi, Ağrice, Bahar Bayramı, Eğrice, Hederlez, Hıdrellez, İderlez, Hiderlez, İlk Yaz, Ruz-ı Hızır olarak adlandırılan Hıdırellez’e Romanlar “Kakava” ismini verir.

Hıdırellez Şenlikleri Nerelerde Yapılıyor?

Hıdırellez Türkiye'de pek çok farklı şehirde kutlanır. Bunlardan biri de Edirne'de yapılan Kakava şenlikleridir. Kakava ateşinin yakılması ve bu dev ateşin üzerinden atlamak, şenlik içerisinde yer alan keyifli aktivitelerden biri. Mersin de Hıdırellez kutlamaların eğlenceli geçtiği illerden biri. Tarsus ilçesinde gerçekleştirilen şenliklerde konserler, mehteran takımı yürüyüşleri ve güreşler yapılır. İstanbul'un pek çok farklı köşesinde de son derece keyifli ve ilgi çekici görüntülere sahip olan Hıdırellez şenliklerinde danslar edilir, ritüeller ve etkinlikler yapılır, konserler verilir. İstanbul'da gelenekselleşmiş Ahırkapı şenlikleri özellikle son yıllarda İstanbullular’a doyasıya eğlence sunar.   

Merak Edilen Hızır ve İlyas’ın Kadim Hikayesi

Hızır ve İlyas’ın öyküsü, ayrılık hüznü ve kavuşma sevincinin hikayesidir. Çok eski zamanlara dayanan bu kadim hikaye kültürden kültüre, dilden dile ve ağızdan ağıza farklı renklere bürünmüştür. Rivayete göre Hızır ile İlyas iki kardeştir. Sefer sırasında yollarını kaybeden iki kardeş, akan bir derenin yanına gelir. Karınlarını doyurmak üzere çıkınlarından kurutulmuş bir balık çıkarırlar ve derede yıkamaya başlarlar. Ancak kuru balık suya girince birden canlanır ve ellerinden kayarak gider. İlyas ve Hızır böylelikle ab-ı hayat huyunu bulduklarını düşünürler. Bu sudan içtikleri zaman bir melek inerek onlara sonsuza dek yaşayacaklarını söyler. Ancak Hızır’ın karada, İlyas’ın ise denizde zor durumda olanlara yardımcı olması gerektiğini belirtir. Böylelikle iki kardeş birbirinden ayrılır. Gel zaman git zaman iki kardeşin birbirine olan özlemi o kadar artar ki, kavuşamadıkları her gün üzüntüden kahrolurlar. Bunun üzerine tekrar melek gelir ve kardeşlere yılda bir gün bir araya gelebileceklerini söyler.Birbirlerini çok seven bu ölümsüz kardeşlerin bir araya geldikleri gün boynu bükülen çiçeklerin canlandığı ve doğaya neşe geldiği varsayılır. Zamanla da kardeşlerin buluşma günleri Hıdırellez adını alır. Dileği olanlar bu buluşmanın mutluluğu ile dileklerinin gerçekleşeceğine inanır.

Hıdırellez Günü Ne Yapılır?

Hıdırellez günü, Hızır Peygamberin uğradığı yer ve dokunduğu şeylere bereket vereceği inancı ile çeşitli ritüeller gerçekleştirilir. Hıdırellez duası sonrasında yiyecek kaplarının, yiyecek ambarlarının, para keselerinin ağızları açık bırakılır. Ev, araba veya çeşitli mülklere sahip olmak isteyen kişiler, gece gül ağacı altına istedikleri şeylerin küçük bir modelini yapar ya da resmini çizerse, Hızır’ın kendilerine yardım edeceğine inanır. Bununla birlikte Hıdırellez dileklerinin kırmızı kurdeleye bağlanıp gül ağaçlarına asıldığı da görülür. Hıdırellez’de dileklerini dileyenler, bir yıl boyunca bu isteklerinin gerçekleşmesini bekler. Hıdırellez nasıl kutlanır ve Hıdırellez ritüelleri nelerdir sorusuna yanıt verecek olursak; ağaçlara dilek asmak, dere kenarlarına kilden dilek maketleri hazırlamak, yumurtaları boyamak, ateş yakıp dilek dilemek ve ateşin üzerinden atlamak, Hıdırellez kutlamalarından bazılarıdır diyebiliriz. Hıdırellez gecesi ateş üzerinden atlanıldığında hastalıklardan korunulacağına inanılır. En yaygın geleneklerden biri olan ateşten atlama ile nazara karşı koruma sağlandığı da bilinir.

İlginç Hıdırellez Gelenekleri Nelerdir?

Anadolu’nun dört bir yanında kutlanan Hıdırellez’in birbirinden çeşitli gelenek ve ritüelleri bulunur. Bu geleneklere uygun olarak bazı Anadolu bölgelerinde “Hıdırlık” olarak adlandırılan mesire yerleri mevcuttur. Bu alanlarda yatır, mezarlık gibi halk tarafından kutsal kabul edilen, bez veya çaputların bağlandığı, adanan adakların sergilendiği yerler vardır. Hıdırellez gecesi halk, tercihen beyaz kıyafetler giyer ve gün doğmadan önce bol sulu ve yeşil kırlara giderek eğlenir. Bu kutlamalar ağaçlık ve yeşillik alanlarda, bir türbe ya da yatırın yanında, su kenarlarında yapılır. Bu gibi yerlerin bu nedenle Hıdırlık olarak adlandırıldığı da olur. Biga’da Romanlar, bereket ve sağlık için sabah namazından sonra bu özel günü yerde yuvarlanarak kutlar. Bazı bölgelerde ise hastalık veya çeşitli ağrılar için şifa verdiğine inanılan Hızır Sopası geleneği mevcuttur. Bu sopanın ağrı olan bölgelere vurulması ile ağrıların geçeceğine inanılır. Hıdırellez’de baht ve şans açma törenleri de yaygın bir şekilde yapılır. Kısmetini ve talihini açtırmak isteyen genç kızlar, küpe ve yüzük gibi eşyalarını çömleğe atar ve çömlek üzerine su ekleyerek ağzını kapatır. Hıdırellez akşamında yapılması gereken ritüeller bu kadarla da kalmaz. Anadolu’da Hıdırellez akşamında evde bulunan her bir kişi için yedi nohut veya 7 fasulye ekilir. Bunu eken kişilerin başına gelebilecek talihsiz olayların ekilen nohut ya da fasülyelerin başına gelmesi dilenir.

Hıdırellez ile Nevruz Arasındaki Fark Nedir?

Hıdırellez nevruz farkı arasındaki belirleyici faktör zaman dilimi ve ritüellerdir. Nevruz, baharın habercisi olması nedeniyle bahar aylarında ve 21 Mart’ta kutlanır. Hıdırellez ise her sene yaz aylarında 5-6 Mayıs tarihinde kutlanır. Nevruz bayramının ve Hıdırellez kutlamalarının arasında farklılık bulunur. Hıdırellez günü insanlar dilekler dileyerek gerçekleşmesini umut eder. Nevruz’da ise böyle bir durum söz konusu değildir. Nevruz bayramında tabiatın yeniden canlanması ile birlikte yeni bir yıl kutlanırken, Hıdırellez’de dini inançlar ön planda tutularak birbirinden farklı gelenekler gerçekleştirilir. Tarih, amaç ve ritüeller konusunda benzerlik göstermeyen bu iki günde son derece keyifli etkinlik ve aktiviteler yer alır. 

Gül Ağacına Dileğinizi Yazmayı Unutmayın!

Bu önemli günde sağlık, bolluk, bereket, şans getirileceğine inanılan ve yöreden yöreye değişen farklı ritüelleri hala görmek mümkün. Geçmişten bugüne uzanan bu geleneklerin kimisi şehirleşmenin etkisiyle unutulmaya yüz tutarken bazıları ise hala yaşatılmaya çalışılıyor.

Hıdırellez denince akıllara ilk olarak her tür hastalık ve kötülükten korunmak için yakılan ateşin üzerinden üç kez atlanması ve dileklerin kağıda yazılarak gül ağacının altına gömülmesi ya da asılması geliyor.

O gün yapılan bir başka ritüele göre deniz ya da dere kenarından dilek tutularak toplanan 41 taş 1 yıl boyunca saklanıyor bir sonraki Hıdırellez'de bu taşlar suya atılıp, yenisi toplanıyor.

Deniz kenarından kırık dalgalardan bir kaba doldurulan deniz suyu da bolluk ve bereket için evin içerisine serpiliyor.

Üzerine çeşitli dilek, niyet yazılan kağıtlar açık olarak ve yavaşça bir akarsuya bırakılıyor. Otlarda biriken çiğ damlalarından yoğurt yapılıyor ve hamur mayalanıyor.

Bekar kızlardan alınan yüzük, kolye ve boncuk gibi eşyalar içerisi su dolu çömleğin içerisine konup, çömleğin ağzına yeşillik bırakılarak üzeri kırmızı bir yemeni ile örtülüp kilitlenerek gül ağacının dibine bırakılıyor. Ertesi gün çömlek başına toplanan kızlardan birinin üzerinden kilit açılarak maniler eşliğinde çömlekteki eşyalar çıkarılıyor.

Bereket getireceği düşünülerek keselere konan bakliyat, gül ağacına asılarak 1 gece bekletiliyor, bu malzemeler 1 yıl boyunca yemeklere az az konarak tüketiliyor. Kurulan salıncakta oturan genç kızı bu kişiyle evlenmek isteyen delikanlı sallıyor.

Verim vermeyen ağacın yanına balta ile gidilerek ürün vermesi yoksa kesileceği söyleniyor.