Türkiye’de çalışanların 40 yaşında emekli olduğu, sigortalı-emekli oranının çok düşük olduğu iddiaları yine revaçta. Emekliye faturayı kesme çabasında belirgin bir artış var. Bu iddialar dayanaksız ve maksatlı. Dahası emeklilik yaşı ve aktif-pasif dengesi adeta bir safsata haline geldi.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi verilerine göre 2023 yılında 65 yaş ve üstü en az 95 işçi iş cinayeti sonucu yaşamını yitirdi. Son yaşlı işçi ölüm haberlerinden biri bu ay başında geldi. Konya’nın Seydişehir ilçesinde çalıştığı inşaatın terasından düşen 79 yaşındaki işçi A.Ç. yaşamını yitirdi.

79 yaşındaki işçi iş cinayetinde yaşamını yitirdiği hafta Türkiye’de en çok konuşulan konulardan biri emeklilik yaşı idi. İşçilerin 40 yaşında emekli oldukları 20 yıl çalışıp 40 yıl emekli aylığı aldıklarından, sosyal güvenlik sistemi üzerindeki yüklerden, aktif-pasif oranından, sosyal güvenlik isteminin “aktüeryal” dengesinden, finansal sürdürülebilirliğinden söz ediliyordu.

79 yaşındaki işçi neden çalışıyordu? 2023 yılında saptanan 65 yaş üzeri 95 iş cinayetinin sebebi neydi? 79 yaşında işçi olur mu? 79 yaşında bir insan neden inşaattan çalışır. Ya sosyal güvenliği yoktur, aylığı veya geliri yoktur veya çok yetersizdir. Ülkemizde sosyal güvenliği olan milyonlarca emekli 12 bin 500 TL ile geçiniyor. Sosyal güvenliği olmayan 65 yaş üstü vatandaşlara ise 4 bin liraya yakın 65 yaş aylığı bağlanıyor. Emekli yoksulluğu derinleşiyor. Artan emekli yoksulluğu nedeniyle emekliler tekrar çalışmak zorunda kalıyor.

AH ŞU EMEKLİLER OLMASA!

Türkiye’nin bir genç emekliler ülkesinden ziyade emekli yoksulluğunun zirve yaptığı bir ülke olduğunu unutmadan şu emeklilik yaşı konusunu tartışalım.

Deniyor ki 40 yaşında emeklilik mi olur! Deniyor ki EYT’lileri 38 yaşında, 40 yaşında, 43 yaşında emekli ettiler. Deniyor ki 20-25 yıl çalışıp 35-40 yıl emekli aylığı alacaklar. Deniyor ki SGK bu yüzden açık veriyor. Eğer erken yaşta emeklilik olmasaymış, ah şu EYT olmasaymış emeklilere daha fazla aylık verilirmiş. Bu iddialardan önemli bir bölümünün dayanaksız olduğunu baştan söylemek lazım.

Emeklilik yaşı (teknik ifadeyle yaşlılık aylığını hak ediş yaşı) önemli bir tartışma konusu. Emeklilik yaşı birçok parametreye bağlı karmaşık bir mesele. Ancak asla aktüeryal dengeye ve finansal sürdürülebilirliğe indirgenemeyecek insani ve toplumsal bir mesele. Emeklilik yaşı, çalışma ve yaşama koşulları, iş güvencesi, emeklilikte beklenen ömür, ülkenin ekonomik büyümesi gibi pek çok faktörün etki edeceği insani ve toplumsal bir değişken. Sanıldığı gibi sadece aktüeryal veya sigorta matematiği ile sınırlı bir değişken değil.

Emeklilik yaşı ve emeklilerin refahı sosyal hakların çok önemli bir yönüdür ve bir sosyal devletin görevi yurttaşlara insani bir yaşta ve insani yaşamayı güvence altına alan bir aylık sağlamaktır. Yaşlılık fizyolojik ve sosyal bir risktir ve sosyal ve kamusal bir yaklaşımla ele alınmalı. Özel sigortacılık mantığına dayalı sosyal sigortacılık yaş hesabı olmaz.

Emeklilik yaşından önce konuşulması gereken emeklilik yaşındaki adalettir. Aynı koşullara sahip çalışanlar aynı yaşlarda emeklilik hakkına kavuşabiliyor mu, yoksa arada devasa farklar mı var? Çok farklı yaşlarda emekli olanlar arasında emekli aylıkları arasında hakkaniyet var mı?

Emeklilik yaşı, farklı nedenlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Çalışanlar temel kriterleri yerine getirip daha erken emekli olmayı isteyebilir. Bazı çalışanlar ise daha uzun süre çalışmayı tercih edebilir. Yaşı, sağlığı, işi daha uzun çalışmaya elverenler daha uzun çalışmayı tercih edebilirler. Bazı işlerde erken emekli olmak gerekir. Ağır işlerde, riskli işlerde erken emeklilik haktır. Dahası belirli bir yaşın üzerindekilerin iş bulması hiç kolay değildir veya güvencesiz işlere mahkum olurlar. O nedenle emeklilik yaşı tartışmasını bu gerçekleri bilerek yapmak lazım.

Kamusal bir emeklilik sistemi, temel ölçütleri yerine getirecek herkese insani bir aylık düzeyi sağlamakla, daha uzun çalışanlara ise daha fazla aylık sağlamakla yükümlüdür. Elbette primli sistem dışında kalanlara da insanca yaşayacak bir destek vermeli. Adaletin gereği budur. Yaştan önce bu ilkeyi tartışmak lazım. Türkiye’de emeklilik yaşı tartışmasından ziyade bu tartışmanın yapılması gerekir. Görece erken yaşta emekli olmayı tercih edenlerle daha geç emekli olmayı tercih edenler arasında bir denge var mı? Hemen söyleyeyim yok.

EMEKLİLERİN ORTALAMA YAŞI 62

Gelelim “40 yaşında emekli oluyorlar” abartmasına! Her şeyden önce bir olgunun imkan dahilinde olması ile yaygın olması ve ortalama olması arasında devasa fark vardır. Ortalamalara bakmadan, eğilimlere bakmadan en uç örnekleri gündeme getirmek konuyu sulandırmaktan ve emeklilere zarar vermekten başka bir işe yaramaz.

Türkiye’de çalışanlar 40 yaşında mı emekli oluyor? Teknik olarak 8 Eylül 1999 öncesi çalışmaya başlayanların, kadın ise 38, erkek ise 43 yaşında emekli olması mümkündür. Ancak önemli olan bunun ne kadar yaygın olduğudur. Emeklilerin yüzde kaçının bu kapsamda olduğudur. Türkiye’de ortama emeklilik yaşı 2020’de 52 idi. 2023 yılında EYT nedeniyle yaşanan yığılma sonucunda bir miktar düştü ve 50 oldu. 40 değil 50!

Öte yandan sadece son yıl içinde emekli olanların yaş ortalaması bize emeklilik yaşı konusunda tek başına fikir vermez. Halen yaşlılık aylığı alanların ortalama yaşı da önemlidir. Türkiye’de halen yaşlılık aylığı alanların yaş ortalaması 62’dir. Toplam yaşlılık aylığı alanların sadece yüzde 0,2’si 40 yaş altındadır. 50 yaşın altında olup yaşlılık aylığı alanların oranı yüzde 14,6 civarındadır. Emekli aylığı alanların yüzde 53’ten fazlası 60 yaş üzerindedir. 70 yaş üzeri emekli aylığı alanların oranı yüzde 22’dir. Dolayısıyla Türkiye genç emekliler ülkesi iddiası bir abartmadır.

Evet sistemin zorunlu ve kaçınılmaz haller dışında normal şartlar altında 38 ve 40 gibi yaşlarda emekli aylığı ödemesi adil değildir. Burada eleştirilecek husus, 55,  60 veya 65 yaşında emekli olanlarla 40 yaşında emekli olanları eşitleyen ucube sistemdir. Burada eleştirilecek olan sigortalılardan bazılarına sırf bir gün, bir ay, bir yıl önce işe girdi diye 17-20 civarında erken emeklilik sağlaması ve diğerlerini ise cezalandırmasıdır. Emeklilik yaşı hakkaniyetli uygulanmalı ve vicdanları, toplumsal adaleti zedelememelidir.

YAZININ DEVAMI